CZO Flex Level

Werk maken van nieuwe zorgopleidingen

Home » Begeleiden, toetsen en bekwaam verklaren

Begeleiden, toetsen en bekwaam verklaren

EPA’s geven handvatten voor het leren en begeleiden op de werkplek. Ze maken studenten en begeleiders duidelijk in welke professionele activiteiten een student bekwaam moet worden en welke kennis, vaardigheden en gedrag daarvoor nodig zijn. CZO Flex Level geeft richtlijnen voor een EPA-gerichte toets- en begeleidingssystematiek. Naast toetsing per EPA vindt een gesprekscyclus plaats waarin de ontwikkeling van de student ‘over EPA’s heen’ wordt besproken.

Supervisieniveaus

In EPA-gericht opleiden worden vijf niveaus van supervisie onderscheiden:

  1. De student mag observeren, maar de EPA niet uitvoeren.
  2. De student mag de EPA uitvoeren onder directe supervisie, waarbij de werkbegeleider fysiek aanwezig is in dezelfde kamer.
  3. De student mag de EPA uitvoeren onder indirecte supervisie, waarbij supervisor niet fysiek aanwezig is, maar wel snel beschikbaar als dat nodig is.
  4. De student voert een activiteit geheel zelfstandig uit: dit is ‘bekwaam verklaren’.
  5. De student verleent supervisie op deze EPA aan junior studenten.

De student die bekwaam verklaard wordt voor een EPA, is zowel ‘kundig’, ‘competent’ als ‘geschikt’ voor de uitvoering van deze professionele activiteit. Het bekwaam verklaren heeft tot doel:

  • het volgen en sturen van het leerproces van de student;
  • het objectiveren van toenemende bekwaamheid van de student;
  • het borgen van de patiëntveiligheid.

Ontwikkelingsgericht toetsen en bekwaam verklaren

Het toetsen in de dagelijkse praktijk is voornamelijk groei – en ontwikkelingsgericht (formatief): er wordt getoetst om te bepalen hoe de student zich ontwikkelt. De student gaat aan het werk met de EPA en verzamelt in het portfolio beoordelingen en feedback van meerdere collega’s. De student benut de feedback om zich verder te ontwikkelen.

Op basis van de ontwikkeling van de student neemt de begeleider ad-hoc beslissingen over hoeveel supervisie de student nodig heeft per EPA. Wanneer de student meer bekwaam wordt, groeit het vertrouwen van de begeleiders en is er minder supervisie nodig. De student werkt steeds zelfstandiger.

Naast deze formatieve toetsing is er een summatieve bekwaam-verklaring. Als we spreken over bekwaam verklaren, is dat supervisieniveau 4. Bekwaam verklaren is een ja-nee-besluit. Wanneer de student denkt een beroepsactiviteit zelfstandig uit te kunnen voeren en hiervoor volgens afspraak bewijs in het portfolio heeft verzameld, kan hij/zij een bekwaamverklaring aanvragen. De begeleidersgroep bepaalt in de OOG-bespreking (OOG = Oordeel OpleidingsGroep) of de student bekwaam verklaard kan worden. Met het afgeven van een bekwaamverklaring spreken zij ‘gegrond vertrouwen’ uit dat de student de beroepsactiviteit geheel zelfstandig kan uitvoeren. De basis hiervoor zijn het portfolio en de ervaringen van de begeleiders. Bij twijfel worden onderbuikgevoelens meegenomen in de bespreking. De vertrouwenscriteria (integer, betrouwbaar, kent eigen grenzen, proactief) helpen de onderbuikgevoelens te verwoorden.

Formulier Bekwaamverklaring

Als de begeleidersgroep in de OOG-bespreking besluit de student een EPA toe te vertrouwen, dan kan dit besluit worden vastgelegd met een Formulier EPA Bekwaamverklaring (doc.)

Heeft de begeleidersgroep nog geen ‘gegrond vertrouwen’ dat de student de beroepsactiviteit geheel zelfstandig kan uitvoeren, dan kan dit besluit desgewenst worden vastgelegd met een (niet verplicht) Formulier EPA nog-niet Bekwaamverklaring (doc.)

Toetsinstrumenten bij EPA-gericht opleiden

In een flexibel landelijk opleidingsstelsel is het noodzakelijk om uniforme (herkenbare en gelijkwaardige) toetsinstrumenten te gebruiken, zowel voor begeleiders als voor studenten. Bij het toevertrouwen van een EPA aan een student is het daarom van belang dat alle begeleiders die betrokken zijn bij de CZO-erkende opleidingen, dezelfde terminologie gebruiken en een vergelijkbare werkwijze hanteren. Om hieraan bij te dragen ontwikkelde CZO Flex Level een set toetsinstrumenten, verdeeld over vier categorieën van werkplektoetsing die te onderscheiden zijn bij EPA-gerichte opleidingen. Parallel aan de toetsing vindt een gesprekscyclus plaats. Voor het vastleggen van de gesprekscyclus in de praktijk worden, door CZO Flex Level, geen specifieke aanbevelingen gedaan. 

Toetsing samen vormgeven

Toetsing van EPA’s is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de zorginstelling en de opleidingsinstelling. Binnen het EPA-gericht opleiden maken theorie- en praktijkopleiders hier samen afspraken over. EPA-gericht opleiden en toetsen kan leiden tot verschuivingen in verantwoordelijkheden tussen zorg- en opleidingsinstellingen. Idealiter stellen praktijk- en theorieopleiders samen de juiste mix van toetsvormen vast en spreken zij met elkaar af waar wat wordt getoetst. Omdat de toetsvormen van de opleidingsinstelling niet wezenlijk hoeven te verschillen van toetsvormen die nu al gebruikt worden, wordt daaraan hieronder niet apart aandacht besteed.

Categorieën toetsinstrumenten: werkplektoetsing

Per categorie geven we een voorbeeld van een toetsinstrument, een toelichting bij het gebruik van het instrument en een toetsformulier. De toetsinstrumenten zijn zo opgesteld dat ze breed kunnen worden gebruikt, en snel en eenvoudig ingevuld kunnen worden. Instellingen maken een keuze uit verschillende instrumenten. Eigen instrumenten die passen bij het werkplekleren kunnen daaraan worden toegevoegd. Het is niet verplicht de toetsformulieren van CZO Flex Level te gebruiken.

Categorie
Korte praktijkobservatie
Wat meet het?
Uitvoering van (deel van) een beroepsactiviteit
Voorbeelden
Korte praktijkevaluatie (KPE) + formulier korte praktijkevaluatie (word) Vaardigheidstoets + formulier vaardigheidstoets (zoals direct observation of procedural skills (DOPS) en objective structured assessment of technical skills (OSATS))
Categorie
Casusbespreking / kennistoetsing
Wat meet het?
Redeneervaardigheid rond een echte casus
Voorbeelden
Case-based discussie (CBD) + formulier case-based-discussie (word)
Categorie
Longitudinale observatie
Wat meet het?
Algeheel functioneren
Voorbeelden
360 graden feedback + formulier 360-graden-feedback (word)
Dag- of weekevaluatie
Categorie
Productbeoordeling
Wat meet het?
Divers
Voorbeelden
Productbeoordeling + formulier productbeoordeling (word) van verslaglegging in patiëntendossier, patiëntpresentatie, zorgplan, critical appraised topic (CAT), verslagen van opdrachten

Reflectie

Hoewel reflectie een essentieel onderdeel moet zijn bij het begeleiden en beoordelen in een EPA-gerichte opleiding, hoeft dit niet apart (schriftelijk) getoetst te worden. Reflectie is een onderdeel van andere toetsvormen zoals de korte praktijkevaluatie en de case-based discussie, en vindt doorlopend mondeling plaats.

Richtlijnen toetsen en begeleiden

Voor het inrichten van een toets- en begeleidingsbeleid voor EPA-gericht opleiden gelden een aantal richtlijnen. Die richtlijnen zijn geordend in vijf stappen. Opleidingsnetwerken kunnen gebruik maken van de set toetsinstrumenten die CZO Flex Level ontwikkelde maar deels ook van de werkwijzen en formulieren die ze hanteerden vóórdat ze overgingen op het opleiden met EPA’s.

1. Bepaal welke toetsinstrumenten ingezet worden per EPA

  • Per EPA wordt gebruik gemaakt van meerdere toetsinstrumenten (uit verschillende categorieën), verschillende beoordelaars, en toetsmomenten.
  • Toetsing vindt plaats op de werkplek in de zorginstelling, en ook bij de opleidingsinstelling.
  • Toetsing moet inzicht geven in het supervisieniveau waarop de student werkt.
  • Er moet inzicht zijn in het handelen van de student in de praktijk (door ieder geval meerdere korte praktijkobservaties in te zetten), in kennis en in klinisch redeneren. Kennis hoeft echter niet altijd met een kennistoets van de theorie-instelling te worden ‘gemeten’.

2. Bepaal welke toetsformulieren hierbij gebruikt worden

  • Toetsformulieren zijn ontwikkelingsgericht; de focus ligt op feedback.
  • Formulieren zijn beknopt en sluiten aan bij de praktijk.
  • De student bespreekt met de hoofdbegeleider (meestal de praktijkopleider) welke toetsinstrumenten worden ingezet (voor beoordeling en feedback).

3. Maak afspraken over het proces van bekwaam verklaren

  • Er wordt een begeleidersgroep samengesteld: die bestaat uit de hoofdbegeleider en minimaal twee andere begeleiders. Per EPA en/of per student kan de begeleidersgroep uit andere begeleiders bestaan.
  • De begeleidersgroep houdt een OOG-bespreking om te bespreken of de student bekwaam verklaard kan worden voor de EPA.
  • De bekwaamverklaring wordt gebaseerd op het portfolio en de ervaringen van de begeleiders. Bij twijfel worden onderbuikgevoelens meegenomen in de bespreking. De vertrouwenscriteria helpen die (onderbuikgevoelens) te verwoorden (zie: artikel bekwaam verklaren).
  • De hoofdbegeleider bespreekt het besluit van de begeleiders en de onderbouwing met de student. Dit wordt vastgelegd in het portfolio.

4. Beschrijf de gesprekscyclus waarmee de algehele voortgang gemonitord wordt

  • In de gesprekscyclus staan afspraken en plannen die tussen student en begeleiders worden gemaakt centraal.
  • Ter voorbereiding op een gespreksmoment kan aanvullende informatie verzameld worden over het algeheel functioneren van de student, bijvoorbeeld aan de hand van multi source (360 graden) feedback.
  • De CanMEDs-competentiegebieden zijn geïntegreerd in de EPA’s. De CanMEDs hoeven niet apart getoetst of afgetekend te worden en worden dus ook niet apart opgenomen in de gesprekscyclus en bekwaamverklaringen. Bekwaam verklaren voor een EPA is genoeg.

5. Zorg dat iedereen die bij dit proces betrokken is, getraind is

  • In CZO Flex Level worden – via netwerktrainers en lokale trainers – praktijk- en werkbegeleiders van CZO-opleidingen in de zorginstellingen getraind in de belangrijkste aspecten van het EPA-gericht opleiden. De opzet, inhoud en trainingsmaterialen stelt CZO Flex Level beschikbaar.

Tools